در اهمیت و عظمت ماه مبارک رمضان همین بس که در میان ماه‌های قمری تنها ماهی است که خدای تبارک و تعالی نام آن را در کتاب شریف خود ذکر نموده و آن را ظرف زمانی نزول انزالی قرآن- که جزء بهترین هدایای الهی به جامعه بشریت است- معرفی فرموده است. در قرآن کریم راجع به این ماه عظیم در آیات 183 تا 185 سوره بقره چنین آمده است:
" ای کسانی که ایمان آورده‌اند روزه بر شما واجب شد، همانطور که بر اقوام قبل از شما واجب شده بود، شاید که با تقوا شوید"[ بقره/183] "[روزه در] روزهاى معدودى[ بر شما مقرر شده است][ ولى] هر كس از شما بيمار يا در سفر باشد[ به همان شماره] تعدادى از روزهاى ديگر[ را روزه بدارد] و بر كسانى كه[ روزه] طاقت فرساست كفاره اى است كه خوراك دادن به بينوايى است و هر كس به ميل خود بيشتر نيكى كند پس آن براى او بهتر است و اگر بدانيد روزه گرفتن براى شما بهتر است"[ بقره/184] ماه رمضان[ همان ماه] است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است،[ کتابى] که مردم را راهبر، و[ متضمّن] دلایل آشکار هدایت، و[ میزان] تشخیص حق از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد، و کسى که بیمار یا در سفر است[ باید به شماره آن،] تعدادى از روزهاى دیگر[ را روزه بدارد]. خدا براى شما آسانى مىخواهد و براى شما دشوارى نمىخواهد تا شماره[ مقرر] را تکمیل کنید و خدا را به پاس آنکه رهنمونیتان کرده است به بزرگى بستایید، و باشد که شکرگزارى کنید"[بقره/185].
در واقع ماه رمضان ماهی‌است که در، خیر و برکت بر روی بندگان باز می‌شود در این ماه شیاطین به زنجیر کشیده می‌شوند و در نهایت گناه نکردن و عبادت آسان‌تر می‌شود، ماه رسیدن به تقوای الهی و ماه رحمت و مغفرت است امید است با عنایت الله تعالی تمامی امت اسلامی اعم از زن و مرد از برکات الهی این ماه مبارک استفاده نمایند و در جهت کسب تقوای الهی قدم بردارند.
- مادران و رمضان( ابهامات و سوالات متعدد مادران در مورد روزه داری در ماه مبارک رمضان)
در این رابطه و با توجه به اهمیت برخورداری هر شخص از برکات این ماه مبارک سعی داریم در حد توان به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های قشر عظیمی از جامعه یعنی مادران باردار و شیرده و خانواده‌‌های آنان پاسخ دهیم:
- آیا مادران باردار و شیرده قادرند روزه بگیرند؟
- آیا روزه داری در این ایام تاثیرات نامطلوبی را بر روی جنین و یا نوزاد آنان نخواهد گذاشت؟
- بهره هوشی جنین چه تاثیری از روزه مادر می‌‌گیرد؟
- آیا روزه داری تاثیری در شیردهی آنان دارد؟ بر روی رشد جنین و زمان زایمان چه تاثیری دارد؟ نظر پزشکان در این زمینه چیست ؟
- دیدگاه اسلام در این زمینه چیست؟و کلی سوالات که نه تنها مادر باردار با آن درگیر است بلکه ذهن بقیه اعضای خانواده نیز درگیر می‌کند.
متاسفانه در این زمینه مادران عزیز دچار شک و تردید فراوانی می‌شوند با این ذهنیت که ممکن است روزه خطر جبران ناپذیری برای جنین آنها داشته باشد که بعضا عده‌ای از پزشکان بر این باور دامن می‌زنند و مادرانی را هم که توانایی روزه گرفتن را دارند، آنها را از این کار منع میکنند. بنابراین در این مجال سعی شده تا حدودی به سوالات مادران پاسخ داده شود و به آنان اطمینان داده شود که با خیالی راحت تر تصمیم بگیرند.
- تغذیه در بارداری و شیردهی
یکی از وظایف مهم زنان در طی بارداری و شیردهی حفظ سلامت خود و جنین‌شان با داشتن تغذیه مناسب می‌باشد. یک تغذیه مناسب و سالم برای این مادران حاوی تمام مواد مورد نیاز برای رشد و نمو جنین است که شامل انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها می‌باشد که در هر دوره(سه ماه) نیاز به مواد مختلف، متفاوت است. مثلا در سه ماهه¬ی آخر نیاز به کلسیم و مایعات به مراتب بیشتر از سه ماهه ی اول است.
در آغاز بارداری یک رشته تغییرات فیزیولوژیکی عمده در بدن زن باردار بوجود می‌آید و در نتیجه سوخت و ساز و میزان مصرف مواد غذایی نسبت به روزهای پیش از بارداری افزایش می‌یابد و اگر در طی بارداری این مواد تأمین نشود ممکن است اثرات سوئی بر روی جنین گذاشته شود؛ از جمله تولد نوزاد با وزن کم، سقط جنین، زایمان زودرس، عقب ماندگی ذهنی، نقص عضو و... که داشتن یک برنامه غذایی مناسب می‌تواند بسیاری از این مشکلات احتمالی را به حداقل برساند. همچنین در دوران شیردهی خوردن غذاهای مغذی و مایعات باعث افزایش انرژی مادر و حجم شیر می‌شود. هرچند که مواد مغذی موجود در شیر مادر از ذخایر موجود در بدن مادر تأمین می‌شود اما بهتر است مواد غذایی سالم و مغذی در برنامه غذایی مادر گنجانده شود تا اختلالی در میزان شیردهی و کاهش انرژی مادر رخ ندهد. زیرا یک زن شیرده تقریبا به 500 کالری بیشتر از نیاز بدنش برای تولید شیر نیاز دارد.
- شرایط روزه داری برای زنان باردار و شیرده
زنان باردار و شیردهی که قصد روزه داری دارند و از شرایط مناسبی برخوردارند باید فعالیت‌های روزانه خود را کاهش دهند و استراحت بیشتری داشته باشند، همچنین باید مقدار کالری مورد نیاز را با وعده‌های سحر، افطار، شام و میان وعده‌های مناسب جبران کنند. البته حتی با شرایطی که ذکر شد زنان بارداری که دارای بیماری خاص هستند مجاز به روزه‌داری نیستند. همچنین زنان باردار روزه‌دار توجه کنند در صورتی که در حین روزه‌داری وزن کم میکنند یا دچار تشنگی زیاد، عفونت ادراری، سردرد، تغییر در حرکات کودک حتی در حالت استراحت، ضعف شدید و سرگیجه شدند، بهتر است به روزه¬داری ادامه ندهند بنابر¬این مادران خودشان بهتر می¬توانند قضاوت کنند که در صورت صحت کامل شرایط روزه‌داری را دارند یا نه؟ هرچند که توصیه می¬شود با پزشک متعهد و مومن مشورت شود.
رژیم غذایی زنان باردار سالم باید حاوی همه گروه‌های غذایی باشد از جمله پروتئین سبزی میوه به ویژه خرما افطار سبک و به فاصله چند ساعت شام میل شود مایعات را با فاصله مصرف شود و به خصوص برای مادرانی که در سه ماهه آخر بارداری هستند مایعات بیشتری نیاز دارند. حتما سحر در آخرین لحظات میل شود.
- آیا روزه داری بر روی بهره¬ی هوشی و رشد جنین تأثیر سوئی دارد؟
با توجه به اینکه سوء¬تغذیه و مدت زمان طولانی گرسنگی اثرات نامطلوبی بر روی ترکیبات خونی مادر می¬گذارد و بنا¬براین فرضیات هم، اکثر پزشکان زنان و زایمان و متخصصین تغذیه روزه‌داری را بخصوص در سه ماهه‌ی نخست و آخر، توصیه نمی‌کنند؛ اما نتایج تحقیقات بسیاری از محققان مطالب دیگری را بیان می‌کند:
تحقیقات محققان دانشگاه شهید بهشتی به منظور تاثیرات دراز مدت روزه‌داری مادران در ماه رمضان بر رشد مغزی به بهره هوشی جنین نشان می‌دهد که سی روز روزه داری مادران حتی وقتی طول روز به طور متوسط ۱۲ ساعت است تاثیر نامطلوبی بر روی بهره هوشی کودکان ندارد و روزه داری سبب کاهش وزن نوزادان نشده است البته شاید روزه‌داری بیش از ۱۵ روز موجب کاهش وزن‌گیری مادر شود اما روی رشد جنین تاثیر چندانی ندارد همچنین در کنگره بین‌المللی روزه‌داری و سلامت که با حضور متخصصین و پزشکان و اساتید دانشگاه‌های علوم پزشکی و مراکز تحقیقاتی علوم پزشکی مسلمانان در تهران برگزار شد به نتایج جالبی دست یافتند که به صورت مختصر به برخی از آنان اشاره می‌شود:
- روزه داری سبب کاهش وزن فرزندان زنان باردار روزه دار نمی‌شود.
- روزه‌داری مادران هنگام بارداری تاثیر نامطلوبی بر هوش فرزندان ندارد.
- وزن نوزادان و ضریب آپگار در زنان روزه دار تغییر معنی داری ندارد.
- روزه داری در سه ماهه آخر بارداری در زنان سالم خطر زایمان زودرس را افزایش نمی‌دهد.
- زنان در سه ماهه سوم بارداری با رعایت رژیم غذایی مناسب و استراحت کافی میتوانند در ماه مبارک رمضان روزه بگیرند.
- تغییراتی که در میزان گلوکز کلسترول تری گلیسرید و کتون بادی‌های سرم در اثر روزه‌داری می‌افتد بسیار کمتر از حد تولید آن به صورت فیزیولوژیک در یک فرد سالم است.
به هر حال زنان بارداری که قصد روزه داری دارند، ابتدا باید از سلامت خود و جنین مطمئن باشند و سپس با داشتن یک برنامه صحیح غذایی و استراحت کافی و استعانت از پروردگار باری تعالی اقدام به روزه داری کنند. اما اگر چنانچه همه موارد را رعایت نمایند اما در حین روزه‌داری دچار مشکلات از قبل پیش بینی نشده‌ای شوند و یا اینکه حال عمومی مادر دچار اختلال شود شرع مقدس اسلام که دین رحمت است به چنین مادرانی رخصت داده که روزه را به زمان دیگری موکول کنند. مادرانی که دچار بیماری‌هایی مانند: دیابت حاملگی، فشار خون، مسمومیت حاملگی، و یا بیماری خاصی هستند و یا با کاهش رشد جنین و کاهش مایع آمنیوتیک مواجه‌اند، مجاز به گرفتن روزه نیستند.
- آیا زنان شیرده میتوانند روزه بگیرند؟
مادرانی که در حال شیردهی بسر می‌‌برند در صورتی که قصد روزه داری دارند، چون بیم آن می‌رود که حجم شیر آنان کم شود باید برنامه صحیح غذایی داشته باشند و اگر کودک آنها می‌تواند غذای کمکی مصرف کند فاصله شیردهی را تنظیم کرده و بیشتر در طول روز از غذای کمکی برای نوزاد استفاده شود. اما اگر کودک هنوز شروع به خوردن غذای کمکی نکرده بستگی به حال مادر و کودک دارد.
وزن گیری و عدم بی‌قراری نوزاد بهترین دلیل برای کافی بودن شیر مادر است به هر حال اگر روزه‌داری به ضعف شدید مادر شیرده منجر شود و مادر نتواند فعالیت روزانه خود را انجام دهد و یا دچار افت فشار یا سرگیجه و... شد بیم آن می‌رود که که مادر دچار مشکلات ناشی از کاهش شدید کالری شود و چنین زنانی مجبور به گرفتن روزه نیستند و میتوانند روزه را به زمان دیگری موکول کنند. مادران شیرده نیز مانند مادران باردار باید از مواد غذایی سرشار از آهن و کلسیم استفاده کنند علاوه بر این مادران باید هنگام افطار و سحر و به فواصل منظم از شیر و مایعات بیشتری استفاده کنند، چون کمبود مایعات باعث کاهش حجم شیر می¬شود و در عین حال از انجام فعالیت‌های سنگین اجتناب کنند و زمان بیشتری به استراحت بپردازند.
سخن پایانی
مادران و بانوان باردار مومن و سالم شما خودتان بهتر از هر کس دیگری می‌توانید ارزیابی کنید که آیا روزه‌داری برایتان مضر است یا نه؟ چنانچه شرایط جسمانی شما با روزه سازگار بود تحقیقات نشان داده که روزه‌داری اثر سوئی بر روی جنین شما نمی‌گذارد و از نظر شرعی هیچ کس( نه پزشک و نه همسر) اجازه ندارد مادر باردار و یا شیردهی که مشکل خاصی ندارد و بدنش با روزه‌داری سازگار است را مجبور به روزه‌خواری کند و شرع مقدس اسلام نیز در صورت عدم استطاعت جسمی و خطر روزه‌داری، روزه را از افراد واجد شرایط ساقط کرده است و اما مادران باردار یا شیردهی که شرایط روزه گرفتن را ندارند خداوند رحمتش را شامل حال چنین افرادی کرده تا در این زمینه مشکلی متوجه روزه‌داران نشود. آنها با تمسک به بندگی خداوند و پرداختن به سایر عبادات و اذکار و استغفار میتوانند تقوای خداوند را کسب کنند و برای خود و جنینی که در شکم دارند و یا نوزاد شیرخوار خود دعای خیر کنند و در جهت رضای الله تعالی قدم مثبت بردارند.
والله اعلم با الصواب
نظرات